Zanim wykonawca robót budowlanych zgodzi się na wykonanie prób lub ekspertyz przed końcowym odbiorem obiektu, powinien sprawdzić, co stanowi w tej kwestii umowa. Chodzi w szczególności o to, kto i w jakich okolicznościach ma wykonać próby bądź ekspertyzy oraz kogo obciążą koszty z tym związane.

W praktyce zdarzają się przypadki, w których inwestor oczekuje, że wykonawca – jeszcze przed odbiorem końcowym robót – przeprowadzi próby i ekspertyzy potwierdzające prawidłowe wykonanie prac, np. próbę szczelności dachu, instalacji albo ekspertyzę nośności konstrukcji. Zazwyczaj brak odbioru robót oznacza brak zapłaty wynagrodzenia, a to może stanowić dla wykonawcy mocny argument za tym, aby spełnić życzenie inwestora. Podobna sytuacja może mieć miejsce w przypadku usuwania wad w okresie gwarancji i rękojmi. Bywa, że inwestor warunkuje podpisanie protokołu pogwarancyjnego wykonaniem prób i ekspertyz w zakresie prac, w których wystąpiły wady. Od tego podpisu często uzależniony jest zwrot kaucji, więc odmowa może oznaczać dla wykonawcy brak możliwości jej odzyskania.

Umowa o roboty budowlane a wykonanie prób i ekspertyz 

Istotą umowy o roboty budowlane, są postanowienia mówiące o tym, że:

• wykonawca zobowiązuje się do wykonania obiektu zgodnie z projektem i zasadami wiedzy technicznej oraz do oddania obiektu inwestorowi.
• inwestor zobowiązuje się do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia.

Przepisy prawa nie zobowiązują wykonawcy do przeprowadzenia prób czy ekspertyz w zakresie wykonanych przez niego robót. Jest on odpowiedzialny za wykonanie obiektu zgodnie z projektem budowlanym, umową, zasadami wiedzy technicznej i przepisami prawa. Nad większością inwestycji sprawowany jest nadzór budowlany, a w przypadku ujawnienia wad, wykonawca jest odpowiedzialny za ich usunięcie. Oznacza to, że nie musi on dodatkowo potwierdzać prawidłowości wykonanych prac, np. opinią niezależnego eksperta.
Z drugiej strony nie ma żadnych przeszkód, aby podstawowe obowiązki stron umowy o roboty budowlane zostały poszerzone o zapisy dotyczące wykonania prób i ekspertyz. Jeśli zatem z umowy wynika, że wykonawca jest zobowiązany do wykonania prób i ekspertyz w zakresie wykonanych prac budowlanych, to inwestor będzie miał pełne prawo do żądania spełnienia tego zobowiązania. Sprzeciw wykonawcy może rodzić konsekwencje określone w umowie stron oraz przepisach obowiązującego prawa.
Jeśli jednak w umowie strony nie przewidziały zapisów dotyczących sprawdzenia, czy prace zostały wykonane prawidłowo w drodze prób lub ekspertyzy, to z prawnego punktu widzenia wykonawca nie ma obowiązku takich prób i ekspertyz przeprowadzać.

Jeśli w umowie nie przewidziano zapisów dotyczących weryfikacji wykonanych prac w drodze przeprowadzenia prób czy ekspertyzy, to z prawnego punktu widzenia wykonawca nie ma obowiązku ich przeprowadzać.

Zgodnie z przepisami prawa to inwestor jest zobowiązany odebrać obiekt, jeśli został przez wykonawcę zgłoszony do odbioru (tak też wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 marca 1997 r. II CKN 28/97). Inwestor ma prawo do zgłoszenia wad i dopiero po ich zgłoszeniu rodzi się po stronie wykonawcy obowiązek ich usunięcia. Chociaż standardem przy wykonaniu umów o roboty budowlane jest dwustronny odbiór, to nieobecność wykonawcy przy odbiorze nie powoduje, że taki odbiór jest nieważny. W świetle prawa odbiór jest czynnością jednostronną, dokonywaną przez inwestora. Przepisy nie przewidują przy tym zobowiązania wykonawcy do udowodnienia inwestorowi, że roboty zostały wykonane prawidłowo – wręcz przeciwnie, to inwestor ma obowiązek odebrania prac, a jeśli dostrzeże wady, powinien je zgłosić.

Przepisy nie przewidują obowiązku wykonawcy do udowodnienia inwestorowi, że roboty zostały wykonane prawidłowo. Wręcz przeciwnie – to inwestor ma obowiązek odebrania prac, a jeśli dostrzeże wady, powinien je zgłosić.

Uzasadniony wydaje się zatem wniosek, że to inwestor dokonuje sprawdzenia wykonanych robót i ocenia, czy roboty zostały wykonane zgodnie z umową i czy ewentualnie ma roszczenie do wykonawcy o usunięcie wad.

A co z kosztami prób i ekspertyz?

Podobnie jak w kwestii prób i ekspertyz, tak w zakresie kosztów z tym związanych należy w pierwszej kolejności sięgnąć do umowy. Jeśli stanowi ona, że przeprowadzenie próby lub ekspertyzy prac jest obowiązkiem wykonawcy, to nie ma podstaw, aby tymi kosztami obciążyć inwestora.
Jeśli jednak w umowie nie ma o tym mowy, to biorąc pod uwagę, że przepisy prawa nie nakładają na wykonawcę obowiązku przeprowadzania prób czy ekspertyz prac, nie ma podstaw, aby to wykonawca ponosił ich koszty. W przypadku, gdy inwestor chce zweryfikować jakość wykonanych prac przed odbiorem, zarówno organizacja próby czy ekspertyzy, jak i koszty tego przedsięwzięcia spoczywają na barkach inwestora.

Podsumowanie

W celu uniknięcia wątpliwości w zakresie ustaleń stron co do prób i ekspertyz przed odbiorem robót budowlanych, a także kosztów z tym związanych, należy z góry uregulować te kwestie w umowie. Obowiązek przeprowadzenia prób i ekspertyz oraz koszty z tym związane obciążają wykonawcę o ile wynika tak z umowy stron.

Współautorzy:

adw. Dorota Brzezińska-Grabarczyk

apl. adw. Małgorzta Cieśla