Stosowanie kaucji gwarancyjnej stanowi powszechnie przyjętą praktykę w ramach umowy o roboty budowlane. Jej najważniejszą rolą jest motywowanie wykonawcy do prawidłowego wykonania powierzonych robót i ustanowienie dodatkowego zabezpieczenia służącego usunięciu ewentualnych wad.

Najczęściej stosowanym rozwiązaniem jest zatrzymywanie przez generalnego wykonawcę części (zazwyczaj 5-10%) płatności z każdej faktury częściowej na poczet utworzonej w ten sposób kaucji gwarancyjnej. Podlega ona zwrotowi po upływnie okresu gwarancji lub rękojmi za wady.  Korzystanie z takiego rozwiązania, mimo że jest powszechne, budzi jednak wątpliwości. Chodzi przede wszystkim o to, czy uregulowanej w taki sposób kaucji podwykonawca może skutecznie dochodzić od Inwestora na podstawie art. 647¹ Kodeksu cywilnego (solidarna odpowiedzialność inwestora za zapłatę wynagrodzenia należnego podwykonawcy).

Wątpliwości na tle doktryny i orzecznictwa

Doktryna i orzecznictwo nie są zgodne w kwestii, czy podwykonawca może zwrócić się z żądaniem zapłaty kwoty zatrzymanej kaucji także do Inwestora, czy też jego solidarna odpowiedzialność z generalnym wykonawcą jest w takim wypadku wyłączona.

Temat ten wielokrotnie stanowił przedmiot rozpoznania przez Sąd Najwyższy (dalej – SN), który jednak nie wskazał wyraźnie stanowiska, do którego należy się jednoznacznie przychylić i uznać za wiodące. W wyroku z 7 kwietnia 2017 r. (sygn. Akt V CSK 428/16) SN stwierdził, iż „brak jest podstaw do tego, aby zatrzymanie części wynagrodzenia należnego wykonawcy, który taką gwarancję ustanawia na rzecz zlecającego, traktować w dalszym ciągu, jako wynagrodzenie. Z chwilą zatrzymania części wynagrodzenia stało się ono bowiem kwotą  gwarancji, której status prawny jest całkowicie inny od wynagrodzenia za roboty budowlane.” Z kolei w innym wyroku z 23 marca 2018 r. (I CSK 349/17) Sad Najwyższy przyjął  odmienne stanowisko wskazując, że uprawnienie wykonawcy do zatrzymania części należnego podwykonawcy wynagrodzenia za roboty budowlane na zabezpieczenie roszczeń z tytułu rękojmi i gwarancji z każdej faktury, nie powoduje wygaśnięcia roszczenia o wynagrodzenie, względnie przekształcenia tego wynagrodzenia w świadczenie należne na innej podstawie prawnej. W związku z tym uznał, że takie zastrzeżenie trzeba traktować jako odroczenie terminu zapłaty wynagrodzenia, które nie uchyla solidarnej odpowiedzialności inwestora za jego zapłatę po upływie terminów rękojmi i gwarancji, gdy po stronie wykonawcy nie powstały roszczenia z tego tytułu.

Znaczenie woli stron umowy

Rozwiązanie tego problemu komplikuje fakt, iż strony umowy o roboty budowlane mogą kształtować zabezpieczenie należytego wykonania umowy według własnego uznania, zgodnie z zasadą swobody umów wynikającą z art. 353¹ k.c. Rodzi to pogląd, iż to w postanowieniach zawartej umowy należy się doszukiwać znaczenia, jakiego strony chciały nadać zabezpieczeniu jej należytego wykonania. Chodzi o ustalenie,  czy strony chciały nadać mu charakter kaucji gwarancyjnej, oderwanej od łączącej ich umowy o roboty budowlane, czy też owym zabezpieczeniem miała być zatrzymana przez inwestora kwota stanowiąca część wynagrodzenia wykonawcy, który godził się na wypłacenie jej w innym terminie. Konieczne jest też stwierdzenie, czy wolą stron było, aby w pierwszej kolejności kwota ta była przeznaczana na pokrycie ewentualnych roszczeń, jakie przysługiwałyby Inwestorowi z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania robót budowlanych.

Kluczowe znaczenie umowy

Odpowiednie sformułowanie umowy może rozwiązać te problemy. Właściwe  ukształtowanie jej zapisów pozwoli bowiem na takie unormowanie kaucji, które  w zależności od potrzeb odpowiadać będzie zamiarom i woli stron.

Jeśli wolą stron jest takie ukształtowanie umowy, aby kaucja stanowiła część wynagrodzenia i była objęta solidarną odpowiedzialnością inwestora, to zapisy kontraktu powinny wyraźnie wskazywać , że mamy do czynienia z odroczeniem terminu płatności części wynagrodzenia.

Przykładowy zapis umowy

1. Z każdej faktury częściowej Generalny Wykonawca zatrzyma na okres określony w ust 3 poniżej kwotę odpowiadającą  10% wartości  netto tej faktury.
2. Zatrzymane w ten sposób kwoty będą zabezpieczały ewentualne roszczenia Generalnego Wykonawcy wobec Podwykonawcy z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania Umowy w tym roszczenia z tytułu rękojmi za wady i gwarancji raz  koszty zastępczego wykonania umowy lub zastępczego usunięcia wad.
3. Zatrzymane kwoty po pomniejszeniu ich o koszty poniesione przez Generalnego Wykonawcę w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy przez Podwykonawcę zostaną zapłacone Podwykonawcy w następujących terminach (…).

Jeśli natomiast zmierzamy do wyłączenia odpowiedzialności inwestora za zwrot kaucji przez Generalnego Wykonawcę to zapisy umowy powinny  podkreślać odrębność kaucji i wynagrodzenia.

Przykładowy zapis umowy

1. Podwykonawca ustanowi zabezpieczenie należytego wykonania umowy w postaci kaucji  w wysokości 10% wynagrodzenia podwykonawcy  W związku z powyższym, przed  przystąpieniem do prac podwykonawca  złoży  Generalnemu Wykonawcy kwotę kaucji w wysokości 10% wartości netto  niniejszej umowy tj. kwotę ….., w formie pieniężnej.
2. W przypadku nieuiszczenia kwoty kaucji  w terminie określonym w ust 1 podwykonawca upoważnia  Generalnego Wykonawcę do  pobrania należnej  kaucji z płatności częściowych dokonywanych na rzecz Podwykonawcy na podstawie faktur częściowych, nie więcej jednak niż 10 % wartości netto każdej faktury.
3. Kaucja podlega zwrotowi w następujących terminach:

– 50% zatrzymanych kwot w terminie 14 dni od podpisania bezusterkowego protokołu odbioru prac,

– 50% zatrzymanych kwot w terminie 30 dni od upływu terminu gwarancji (…).

Podsumowanie

Chociaż kaucja gwarancyjna jest chętnie stosowana w umowach o roboty budowlane, to w praktyce ciągle budzi wątpliwości. Także doktryna i orzecznictwo nie dają jednoznacznej odpowiedzi na problemy związane z uregulowaniem kaucji w kontraktach. Jedynym wyjściem jest odpowiednie ukształtowanie umowy tak, aby odpowiadała potrzebom, zamiarom i woli stron.

Dorota Brzezińska-Grabarczyk, adwokat, partner w Kancelarii Brzezińska Narolski Adwokaci.