Do Sejmu trafił w poniedziałek, 7 marca rządowy projekt ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Na nowe przepisy regulujące pobyt i możliwość pracy obywateli Ukrainy, którzy uciekli przed wojną czekają wszyscy, w tym pracodawcy, którzy są zainteresowani zatrudnieniem cudzoziemców i udzieleniem im pomocy.

Projekt specustawy podlega tradycyjnej ścieżce legalizacyjnej, chociaż zgodnie z oczekiwaniami zarówno Sejm, jak i Senat deklarują podjęcie szybkich działań. Nowe przepisy w ostatecznym, nieznanym jeszcze kształcie, wejdą w życie po podpisaniu ustawy przez Prezydenta i ogłoszeniu jej w Dzienniku Ustaw. Prezentujemy najważniejsze zapisy projektu w zakresie legalizacji pobytu i pracy obywateli Ukrainy oraz przekazywanych im darowizn i udzielanej pomocy humanitarnej.

Legalny pobyt dla osób, które przybyły do Polski po 24 lutego 2022 r.

Aktualne brzmienie projektowanych przepisów zakłada automatyczną legalizację pobytu obywateli Ukrainy, którzy w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. przybyli do Polski bezpośrednio z terytorium Ukrainy. Pobyt takich osób ma zostać uznany za legalny przez 18 miesięcy licząc od 24 lutego 2022 r. (czyli do 24 sierpnia 2023 r.). Zasada ta nie będzie dotyczyć tych osób, które już posiadają inny tytuł do legalnego pobytu w Polsce (np.:  zezwolenie na pobyt stały) oraz takich, które złożyły wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej (o status uchodźcy albo o ochronę uzupełniającą) albo zadeklarowały zamiar złożenia takich wniosków.

Zapewnienie tej wyjątkowej legalizacji pobytu kierowane jest przede wszystkich do tych osób, które mają zamiar pozostać w Polsce – wyjazd na okres powyżej 1 miesiąca spowoduje utratę uprawnienia do legalnego pobytu.

Zarejestrowanie pobytu przez Straż Graniczną i nadanie numeru PESEL

Jeżeli wjazd obywatela Ukrainy nie został zarejestrowany przez komendanta placówki Straży Granicznej podczas kontroli granicznej, konieczne będzie złożenie przez obywatela Ukrainy wniosku o rejestrację przez Straż Graniczną. Termin na złożenie wniosku ma wynosić 60 dni od dnia wjazdu do Polski. Obywatele Ukrainy będą też mogli wystąpić o nadanie numeru PESEL w dowolnym organie gminy.

Uproszczona procedura ubiegania się o zezwolenie na pobyt czasowy

Projekt ustawy nie poprzestaje na uregulowaniu pobytu obywateli Ukrainy jedynie na okres wspomnianych 18 miesięcy. Osoby, które zgodnie z prawem przekroczyły granicę i ich pobyt został uznany za legalny, będą mogły złożyć wniosek o zezwolenie na pobyt czasowy w uproszczonym trybie. Zezwolenie będzie udzielane jednorazowo, na okres 3 lat, na wniosek zainteresowanego. Istotne jest, że wniosku o zezwolenie na pobyt czasowy nie będzie można złożyć przez pierwsze 9 miesięcy, licząc od wjazdu do Polski, ani później niż do 24 sierpnia 2023 r. Osoba, która uzyska zezwolenie na pobyt w trybie specustawy zwolniona będzie z konieczności posiadania zezwolenia na pracę.

Przedłużenie innych tytułów do legalnego pobytu w Polsce

Nowe przepisy dążą także do zapewnienia legalnego pobytu tym obywatelom Ukrainy, których legalny pobyt w Polsce rozpoczął się przed wybuchem wojny, ale terminy zezwalające na pobyt mijają już po 24 lutego. Dotyczy to wiz krajowych, wiz Schengen, ruchu bezwizowego – legalny pobyt na tych podstawach zostanie przedłużony do 31 grudnia 2022 r. To samo dotyczy zezwolenia na pobyt czasowy, jeśli ostatni dzień okresu ważności tego zezwolenia upływa po 24 lutego.

Legalna praca

Projekt zakłada maksymalne otwarcie rynku pracy na obywateli Ukrainy, w tym dla przedsiębiorców ukraińskich. Pozytywnie należy ocenić też uproszczenie procedur związanych z zatrudnianiem obywateli Ukrainy w tym szczególnym czasie.

Po pierwsze, obywatel Ukrainy będzie uprawniony do wykonywania pracy w Polsce, pod warunkiem, że jego pobyt jest legalny. Po drugie, dla legalnego zatrudnienia wystarczy, że podmiot powierzający pracę zawiadomi urząd pracy (on-line) o takim zatrudnieniu. Ma być na to 7 dni od podjęcia pracy, a informacje przekazywane do urzędu skupiać się będą na identyfikacji stron, rodzaju umowy i rodzaju powierzonej pracy. Trzeba jednak zauważyć, że przepisy wyposażają ministra pracy do wprowadzenia ograniczeń ilościowych zatrudnianych obywateli Ukrainy, jeśli przemawiać za tym będą np. względy bezpieczeństwa albo ochrona lokalnego rynku pracy. Obywatele Ukrainy mogą też podejmować działalność gospodarczą na takich samych zasadach, jak Polacy.

Darowizny i nieodpłatne świadczenia wolne od podatków

Bardzo istotne są też rozwiązania podatkowe, które przewiduje projekt. Po pierwsze, od 24 lutego do 30 czerwca 2022 r. mają być zwolnione z podatku (od darowizn) darowizny przekazane obywatelom Ukrainy. Po drugie, zwolnienie ma dotyczyć też podatku dochodowego – w przypadku pomocy humanitarnej otrzymanej przez obywateli Ukrainy w okresie od 24 lutego 2022 do dnia 31 grudnia 2022 r.

Podsumowanie

Projekt reguluje także szereg innych kwestii, których rozstrzygnięcie pozwoli obywatelom Ukrainy funkcjonować w nowych warunkach. Są to między innymi: dostęp do służby zdrowia, edukacji, świadczeń społecznych, zapewnienie reprezentacji prawnej małoletnim, podejmowanie pracy w zawodach regulowanych (lekarze, pielęgniarki).

Na dzisiaj nie wiemy, ile poprawek zostanie wprowadzonych do projektu. Z dużą pewnością można założyć, że opublikowany projekt zmieni swój kształt zanim trafi do Dziennika Ustaw. Nie ulega jednak wątpliwości, że główne założenia specustawy są prawidłowe i panuje co do nich polityczna zgoda. Nadzwyczajna sytuacja wymaga nadzwyczajnych rozwiązań i ta ustawa ten postulat ma szansę zrealizować.

Karolina Kołakowska, adwokat w Kancelarii Brzezińska Narolski Adwokaci w Łodzi, ekspert z zakresu indywidualnego i zbiorowego prawa pracy oraz ochrony danych osobowych, trener i szkoleniowiec.